Śródbłonek - niedoceniany organ. 1. budowa i rola w procesach fizjologicznych.

Abstrakt

Śródbłonek to warstwa komórek stanowiąca wyściółkę naczyń krwionośnych i limfatycznych. W związku z liczbą budujących go komórek, ich masą, powierzchnią oraz rolą jaką odgrywa w wielu fizjologicznych procesach śródbłonek został uznany za integralny narząd w organizmie człowieka. Jego komórki są zakotwiczone w błonie podstawnej, a równocześnie kontaktują się ze sobą za pomocą różnego typu połączeń międzykomórkowych. Jest to możliwe dzięki obecności na ich powierzchni zestawu białek adhezyjnych, które ponadto uczestniczą w szeregu innych biomechanicznych (transmigracja komórek nowotworowych w procesie tworzenia przerzutów) oraz biochemicznych (przekaz wewnątrzkomórkowego sygnału) procesach. W ich przebiegu istotną rolę odgrywają także obecne na powierzchni komórek śródbłonka cukrowce tworzące charakterystyczną strukturę glikokaliksu. Typową dla komórek śródbłonka jest obecność ciałek Weible-Palade'a, licznych kaweoli oraz zakotwiczonych w błonie komórkowej enzymów uczestniczących m.in. w procesie krzepnięcia krwi. Specyficzny typ śródbłonka stanowią komórki śródbłonka wysokiego występującego przede wszystkim w narządach limfatycznych. Dzięki swej budowie śródbłonek wysoki umożliwia leukocytom fizjologiczną transmigrację z naczyń do tkanki limfatycznej, podczas gdy śródbłonek naczyń krwionośnych jest przepuszczalny dla leukocytów jedynie w przypadku toczącego się stanu zapalnego. Głównym zadaniem śródbłonka jest utrzymanie w warunkach fizjologicznych stałego przepływu krwi poprzez regulację jej krzepliwości. Jego komórki w tej sytuacji pozostają w stanie spoczynku (nie prezentują receptorów adhezyjnych), a jednocześnie uwalniają do środowiska czynniki antykoagulacyjne, które w warunkach fizjologicznych przeważają nad czynnikami prokoagulacyjnymi. Kolejną grupę substancji wydzielanych przez śródbłonek stanowią czynniki wazodylatacyjne - powodujące relaksację naczynia krwionośnego i wazokonstrykcyjne - wywołujące jego skurcz, produkowane w odpowiedzi na obecność bodźców chemicznych i biomechanicznych. Ważną grupą czynników produkowanych przez komórki śródbłonka są czynniki pro- i antyangiogenne, które odpowiednio stymulują lub hamują powstawanie nowych naczyń krwionośnych. Ze względu na ogromne znacznie dla utrzymania homeostazy i uniwersalność produkowanych przez jego komórki czynników poznanie fizjologii śródbłonka jest przedmiotem intensywnych badań, coraz częściej prowadzonych in vitro na modelach wyprowadzonych linii komórkowych śródbłonka izolowanego z różnych narządów. Hodowle te choć posiadają swe ograniczenia wydają się być dobrym modelem do analizy udziału śródbłonka w procesach fizjologicznych czy patologicznych zachodzących w organizmie.