Przegląd wybranych zagadnień z badań etologicznych w pszczelarstwie

Abstrakt

W artykule omówiono ważne zagadnienia z zakresu etologii stosowanej w pszczelarstwie, takie jak: zachowania obronne, zachowania higieniczne, zbieranie nektaru i pyłku, opisano kilka przykładów komunikowania się pszczół, omówiono biologiczne sensory pszczół umożliwiające orientacje przestrzenną oraz omówiono zachowania rozrodcze. Opisano metody testowania zachowania obronnego przy pomocy "ball testu", którym zbadano agresywność pszczół afrykańskich sprowadzonych do Brazyli. Import pszczół afrykańskich miał na celu zwiększenie wydajności miodowej miejscowych pszczół. Jednak wzrosła tylko agresywność pszczół miejscowych, co dało początek pszczołom zafrykanizowanym. Odsklepianie, a następnie usuwanie z plastrów zainfekowanego/martwego czerwiu jest sposobem unikania przez pszczoły infekcji bakteryjnych. Selekcja w kierunku tego zachowania poprzez zwiększanie zdolności rodzin do samowyleczenia ma pozwolić w przyszłości na zredukowanie ilości środków chemicznych (leków) wprowadzanych do ula, a tym samym, wpłynie na poprawienie jakości produktów pszczelich. Przedstawiono metody badań nad zachowaniem higienicznym pszczół, które polegają na ocenie szybkości usuwania zabitego czerwiu z plastrów. Opisano alternatywną metodę przydatną w testowaniu zachowania higienicznego. Zamiast uśmiercać czerw i określać szybkość jego usuwania, można pszczołom podawać tekturę i określić szybkość usuwania tektury z rodziny pszczelej. Przybliżono strategie zbierania nektaru i pyłku przez pszczoły. Zbieraczki wylatujące po nektar, kierują się długoterminową maksymalizacją zysku. Oznacza to, że czy jest zapotrzebowanie/bodźce, czy też go nie ma, pszczoły i tak zbierają nektar, który w dłuższej perspektywie czasu będzie im potrzebny. Zbieraczki wylatujące po pyłek kierują się celem krótkoterminowym, czyli podejmują tę pracę wtedy, kiedy jest taka potrzeba/bodziec. Zbiór pyłku stymulują: duża ilość czerwiu niezasklepionego i brak zapasów pierzgi (zakonserwowanego pyłku), a hamują: brak miejsca w plastrach, brak czerwiu i duże zapasy pierzgi. Dodatkowo zbieraczki pyłku cechuje określona strategia i jest ona związana z jakością pyłku, a tym samym preferowaniem wybranych roślin. Przypomniano klasyczne badania Karla von Frischa nad tańcami pszczół, którymi pszczoły porozumiewają się i są w stanie wskazać kierunek pożytku. Dzięki intensywności wykonywanego tańca przez zbieraczki, pszczoły w ulu są w stanie wybrać obfitsze/lepsze źródło pożytku. Pszczoły zapamiętują położenie ula względem punktów orientacyjnych w terenie np. drzewa, krzewy. Orientację umożliwia im również zdolność rozpoznawania kolorów wylotów uli. W artykule omówiono haplo-diploidalny typ determinacji płci u pszczół. Wyjaśniono, jak dochodzi do lotów godowych matek pszczelich z trutniami. Matka, po locie godowym, plemniki przechowuje w zbiorniczku nasiennym, dlatego przez całe swoje życie może składać jaja zapłodnione i niezapłodnione. Liczba składanych jaj na dobę może dwukrotnie przekraczać masę ciała matki, a uzależnione jest to od pielęgnacji i odżywiania mleczkiem pszczelim podczas składania jaj.