Rogi i poroża– historia naturalna oręża przeżuwaczy

Abstrakt

Przeżuwacze są jedyną grupą współczesnych ssaków, u których na głowie występuje oręż w postaci kostnych wyrostków, u niektórych pokrytych rogową pochwą. Wyrostki na głowie można zaobserwować u przedstawicieli czterech spośród sześciu obecnie istniejących rodzin przeżuwaczy. Struktura tych wyrostków różni się w zależności od rodziny. Wyróżnia się cztery rodzaje oręża: poroże u jeleniowatych, stałe rogi u wołowatych, zrzucane rogi u widłoroga amerykańskiego oraz ossikony u żyrafowatych. Poroże jeleniowatych to kostne, rozgałęzione struktury, które są zrzucane i odrastają co roku. Występuje jedynie u samców, z wyjątkiem reniferów, u których obie płcie go posiadają. Rogi u wołowatych występują u obu płci i składają się z kostnego rdzenia oraz rogowej pochwy. Rosną one przez całe życie, są nierozgałęzione i nie są zrzucane. Widłoróg amerykański posiada wyjątkową strukturę rogów, gdzie rogowa pochwa jest zrzucana i odrasta co roku. Ossikony występują u żyraf oraz okapi i przyjmują postać kostnych wypustek pokrytych skórą. Istnieją również przeżuwacze pozbawione kostnych wyrostków na głowie. Są to kanczyle, które odłączyły się wcześnie od pozostałych przeżuwaczy, jeszcze przed pojawieniem się kostnych wyrostków, oraz jelonkowiec i piżmowce, które je wtórnie utraciły. Mimo licznych różnic anatomicznych między rogami a porożami, analiza ekspresji genów wskazuje na podobieństwa w rozwoju tych struktur, sugerując ich homologię. Prawdopodobnie kostne wyrostki na czaszce przeżuwaczy powstały ponad 20 milionów lat temu i uległy znacznym przemianom w toku ewolucji tych ssaków.