Ostatnie lata życia Benedykta Dybowskiego (1833-1930) w świetle korespondencji z Januszem Domaniewskim (1891-1954) - przyczynek do biogramu

Abstrakt

Wybitny zoolog, popularyzator darwinizmu i działacz społeczny. Absolwent uniwersytetów w Dorpacie i Wrocławiu, doktorat uzyskał na Uniwersytecie Berlińskim (1860). Od 1861 r. profesor zoologii w warszawskiej Szkole Głównej. Jako uczestnik konspiracji niepodległościowej, powstaniec styczniowy i komisarz Rządu Narodowego do spraw Litwy i Białorusi, został aresztowany i skazany w procesie Romualda Traugutta na 12 lat ciężkich robót. W latach 1864-1868 przebywał na zesłaniu nad Jeziorem Bajkał, gdzie pomimo ciężkich warunków bytowych prowadził badania faunistyczne i geograficzne. W uznaniu zasług naukowych został uwolniony, co umożliwiło mu kontynuowanie badań Bajkału, a w latach 1872-1875, wraz z Michałem Jankowskim (1842-1912) i Wiktorem Godlewskim (1833-1900), odbycie wyprawy badawczej po Amurze, aż do Morza Japońskiego. W latach 1879-1882 pracował jako lekarz na Kamczatce, prowadząc jednocześnie badania przyrodnicze i etnograficzne. W okresie 1882-1906, zakończonym odejściem na emeryturę, kierował katedrą zoologii Uniwersytetu we Lwowie. Przez kolejnych 25 lat, aż do śmierci w 1930 r., kontynuował aktywną działalność naukową i społeczną, głównie jako autor oryginalnych opracowań naukowych oraz publicysta. Po 1918 r., zaangażowany w ruch niepodległościowy, aktywnie włączył się w organizowanie polskich instytucji naukowych m.in. Narodowego Muzeum Przyrodniczego w Warszawie, a także nauczanie i popularyzację zoologii. Przez całe życie starał się uczestniczyć w budowie ?lepszego społeczeństwa? aktywnie propagując abstynencję oraz higienę życia, esperanto jako międzynarodowy język pokoju, walcząc o prawa kobiet i sprawiedliwość. Ateista i przeciwnik zarówno religii, jak i kościołów.

Z naukowego punktu widzenia światową sławę przyniosło mu opisanie kilkuset nowych dla wiedzy gatunków, głównie spośród kiełży, mięczaków, ryb, płazów i ptaków, a także zwrócenie uwagi na przyrodę Bajkału i jego endemiczną faunę. Wyróżnienie jednolitych zespołów faunistycznych z uwzględnieniem wyników oryginalnych badań prób dennych, a także danych geofizycznych, sprawiło, że Benedykt Dybowski uznawany jest za jednego z pionierów badań hydrobiologicznych, twórców limnologii. Jego hipotezy biogeograficzne wskazują na historyczne drogi migracji gatunków azjatyckich, a także związki geograficznej izolacji ze specjacją fauny kamczackiej. Przeprowadził szereg udanych eksperymentów aklimatyzacyjnych. Wyniki badań przyrodniczych, antropologicznych i etnologicznych przedstawił w ponad 400 publikacjach, jednocześnie zebrał i przekazał do muzeów niezwykle obszerny i cenny materiał badawczy, który do dnia dzisiejszego służy światowej nauce.